Yeni Kazakistan: Değişime götüren yol

Yeni Kazakistan: Değişime götüren yol

Doğanın bahar yenilenmesinin arifesinde, Kazakistan Cumhurbaşkanı K. Tokayev halka devletin kendisinin yenilenmesine işaret eden Mesaj ile hitap etti. Uzmanlar, Cumhurbaşkanının konuşmasının içeriğinin, Kazakistan Cumhuriyetinin demokratikleşme yolundaki ciddi bir adımına tanıklık ettiğini belirtiyor.

Kazakistan halkı bu Mesajı büyük bir coşkuyla kabul etti. İşin aslı, Devlet başkanı, ilk kez, Cumhurbaşkanının yetkileriyle ilgili konuları bizzat gündeme getirdi. Böylelikle, Tokayev’in ağzından uzun zamandır beklenen umut verici bir açıklama geldi: ‘Ülke, süper başkanlık hükümet modelinden uzaklaşıyor’, – denildi.

Özellikle, Devlet Başkanının belirli bir partiye üye olması görev süresi boyunca kanunen yasaklanacak olup, aynı durum Merkez Seçim Komisyonu, Hesap Komitesi ve Anayasa Meclisi başkanları ve üyeleri için de geçerlidir. Valiler/ Belediye başkanları (akimler) ve bunların vekilleri partilerin şubelerinde görev alamayacaklardır. Cumhurbaşkanının en yakın akrabalarının da siyasi görevlerde bulunmaları ve yarı devlet yapılarına liderlik etmeleri yasaklanacaktır.

Ayrıca, K.Tokayev temsili iktidar kolunun yeniden biçimlendirilmesine de değindi: Senatodaki cumhurbaşkanlığı kontenjanının 15’ten 10 milletvekiline düşürülmesine ve Kazakistan Halk Meclisinin kontenjanlarını kaldırarak, Meclisteki toplam milletvekili sayısının azaltılmasına yönelik kararlar alındı. Şimdi Kazakistan Halk Meclisinin sadece Üst Mecliste kotası olacak, ancak azaltılmış bir biçimde – 9 yerine 5 milletvekili şeklinde olacaktır.

Cumhuriyet bütçesini yürütme kalitesi üzerinde parlamento kontrolünü güçlendirmek için, Hesap Komitesi, Yüksek Denetim Odasına dönüştürülecek, söz konusu odanın başkanı ise yılda iki kez Alt Meclis milletvekillerine rapor vermesi gerekecektir.

Cumhurbaşkanına göre, vatandaşların temsili hükümete olan güvenini artırmak için yerel temsil organlarına – maslikhatlara özel önem verilmelidir. Böylece, Maslikhat Başkanı pozisyonu tanıtılacak, bölge belediye başkanlarının (akimler) atanma üsülü değişecek ve Cumhurbaşkanı, maslikhatlarda göz önünde bulundurulan değerlendirme sonuçlarını dikkate alarak cumhuriyetçi öneme sahip bölgelerin ve şehirlerin belediye başkanlarını/ valilerini (akimler) atayacaktır.

Seçim sisteminin iyileştirilmesi açısından da birtakım talimatlar verildi. Örneğin, Meclisin milletvekili kolu ‘oransal esasa göre %70 ve çoğunluk esasına göre %30 şemasına göre’ oluşturulacaktır. Bunun dışında, bu karma model cumhuriyetçi önem taşıyan bölgeler ve şehirlerin maslikhat seçimlerinde uygulanacaktır. Bu, tüm vatandaşların haklarını tamamen dikkate alan daha uyumlu ve karma bir seçim sistemine doğru ilerlemeyi mümkün kılacaktır.

Mesajda, parti sisteminin geliştirilmesi için fırsatların genişletilmesi konusu da dikkate alındı: parti kayıt/ tescil prosedürleri önemli ölçüde kolaylaştırılacak, kayıt eşiği 20’den 5 bine indirilecek, parti oluşturmak için bölge temsilciliklerinin/ müdürlüklerinin asgari sayısı ve gönüllü vatandaşlar grubunun sayısı azaltılacaktır.

Seçim sürecinin modernizasyonu konusu da gündeme getirildi. Cumhurbaşkanı, ilgili düzenlemeleri ve kuralları belirleyerek sosyal ağlarda kampanya yapılmasına yasal olarak izin verilmesini önerdi; ayrıca gözlemcilerin faaliyetlerini yasal olarak resmileştirmek, haklarını ve sorumluluk alanlarını belirlemek; bölgesel seçim komisyonlarının faaliyet ilkelerini gözden geçirmek; seçmenler için birleşik elektronik veri tabanı oluşturmak önerileri verildi.

Bazı kişilerin seçimlerin gidişatını etkilemesini önlemek için, seçim fonlarına yapılacak bağış miktarlarının sınırlandırılması ve dış müdahale olasılığını ortadan kaldıracak etkin tedbirlerin alınması gerekmektedir.

Devlet Başkanının kadınlara ve çocuklara yönelik şiddetin daha ağır bir şekilde cezalandırılması ve ölüm cezasını kaldırma kararının Anayasada nihai olarak yer alması konusunu gündeme getirme nedeniyle, Halk, Cumhurbaşkanı tarafından gündeme getirilen, insan hakları kurumlarının güçlendirilmesi konusunu hararetle tartışıyor.

Anayasa Mahkemesi kurulması önerildi, bu da tek bir anlama geliyor – Cumhurbaşkanın faaliyetleri üzerinde güçlü kontrol demektir. Bu mahkemeye itiraz etme hakkına Başsavcı ve İnsan Haklarından sorumlu Yetkili kişi sahip olacaktır.

Medyanın rekabet gücünü artırmak için ‘Kitle İletişim Yasasının’ devletin çıkarlarını, toplumun taleplerini ve medya alanının gelişme eğilimlerini dikkate alarak revize edilmesi talimatı verildi.
Sivil toplum kuruluşlarının rolünü güçlendirmek amacıyla Tokayev, Ulusal Kurultay kurulmasını teklif etti. Bu Kurultaya aşağıdaki kişiler dahil edilecektir: tüm bölgelerin temsilcileri, bazı Parlamento milletvekilleri, Kazakistan Halk Meclisi, Sivil İttifak, kamu konseyleri ve kuruluşlarının üyeleri, seçkin halk figürleri, iş, sanayi ve tarım temsilcileri yer alacaktır. Cumhurbaşkanı:

– ‘Atalarımız kararlarını her zaman kamuoyunda tartışırlardı ve halkın kaderini etkileyen kararları ülke çapında verirlerdi. Ulusal birliğin temellerini atan Büyük Bozkır’ın bu demokratik geleneğini yeniden canlandırmalıyız’, – dedi. Cumhurbaşkanı, yeni kurumun, yetkililer ve halk arasındaki etkileşimi güçlendirecek tek bir kurumsal kamusal diyalog modeli oluşturması gerektiğini kaydetti.

Ülkenin idari-bölgesel yapısının iyileştirilmesi, kamuoyunda da tepkili bir onay uyandırdı. Kazakistan’da iç altyapısı oldukça yıpranmış durumda olan devasa bölgelerin bölünmesi yoluyla üç yeni bölge daha oluşturulacak.

Konuşmada yerel yönetimin yerelleştirilmesi konusu da ele alındı: valiliklerin/ belediye başkanlıklarının (akimatlar) yönetimini optimize etmek için talimatlar verildi; ülkenin kalkınmasını ciddi şekilde engelleyen devlet yönetiminin faaliyetlerinin bürokrasiden arındırılmasına ilişkin bir kararname imzalanacak.

Kazakistan Cumhurbaşkanının ‘jeopolitik fırtına’ olarak adlandırdığı dünya çapında yaşanmakta olan mevcut durumla ilgili olarak öncelikli kriz karşıtı önlemler açıklandı. Devlet Başkanının dediklerine göre, her şeyden önce, ülkenin ekonomik güvenliğinde kilit bir faktör olduğu için ulusal para biriminin istikrarını sağlamak gerekiyor. Devlet Başkanı, döviz ihracatına kısıtlamalar getiren özel bir kararname imzaladı.
– Sert yaptırımlar çatışmasıyla yüzleşmek, halihazırda sadece tek tek ülkeler için değil, tüm küresel ekonomi için de ciddi maliyetlere yol açmaktadır. Ama panik yapmak için bir sebep yok. Kazakistan Cumhurbaşkanı, ülkemizin büyük çaplı krizin üstesinden gelmek için gerekli tüm rezervlere ve araçlara sahip olduğunu vurguladı. – Devletin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü korumayı, halkımızın temel çıkarlarını sağlamayı amaçlayan stratejik rotaya sıkı sıkıya bağlı kalmalıyız. Ana varlığımız – bağımsızlığımızı korumalıyız, ulusal kimliğin temellerini güçlendirmeli, ülkeyi değiştirmeye odaklanmalıyız. Bu bizim gelecek nesillere olan kutsal görevimizdir.

Dile getirilen tüm bu girişimler, ülkenin siyasi sistemini ve idari-bölgesel yapısını önemli ölçüde değiştirecektir. Bugünkü Mesajın özel ve içerikli bir anlamı vardır. Mesaj, bir yılla sınırlı değil, büyük ölçekli ve anlamlıdır. İktidar ve millet ile birlikte Yeni Kazakistan’ı inşa etmeye başladı artık. Cumhurbaşkanı, sistemi kendisi için değil, gelecek nesiller için yeniden şekillendiriyor.

ABDULLAH YİĞİT